شرکت ملی نفت ایران؛ غول خاموش داراییهای دولت
شرکت ملی نفت، با داراییهای میلیاردی، تاکنون بخش عمدهای از ظرفیتهای خود را خارج از چرخه فعال اقتصادی نگه داشته است. طبق گزارش وزارت اقتصاد:
- در سال ۱۳۹۷، داراییهای شرکت ملی نفت ایران حدود ۶۶۲ هزار میلیارد تومان (۱۵ میلیارد دلار با نرخ آن سال) بوده است.
- سه سال بعد، یعنی ۱۴۰۰، این رقم به یکهزار و ۹۴۳ هزار میلیارد تومان رسید و بدهیها نیز به ۱٬۶۸۳ هزار میلیارد تومان افزایش یافت.
- درآمد صادرات نفت خام در سال ۱۳۹۷، حدود ۱۶۲ هزار میلیارد تومان بوده است.
مالکیت منابع نفت و گاز؛ حق ملت
طبق اصل ۴۵ قانون اساسی، تمام منابع نفت، گاز و سایر منابع طبیعی، متعلق به ملت ایران است.
شرکت ملی نفت تنها مدیر اجرایی این منابع است و مالک رسمی آنها به شمار نمیرود. بنابراین، واگذاری سهام به معنای تغییر مالکیت منابع نفتی نیست، بلکه مشارکت مردم در اداره این ثروت ملی است.
اهداف و پیامدهای اقتصادی واگذاری نفتی
طرح واگذاری سهام شرکت ملی نفت، در قالب «مولدسازی داراییهای دولت»، دو هدف اصلی را دنبال میکند:
- ایجاد جریان نقدینگی جدید برای جبران بخشی از کسری بودجه از طریق داراییهای نفتی.
- تقویت بازار سرمایه و افزایش عمق معاملات با ورود یک نماد بزرگ و اثرگذار حوزه نفت و انرژی.
تجربه آرامکو و مقایسه با ایران
آرامکو عربستان، غول نفتی خاورمیانه، در سال ۲۰۱۹ بخشی از سهام خود را عرضه و میلیاردها دلار سرمایه جذب کرد، بدون از دست دادن کنترل دولتی. تفاوت مهم این است که آرامکو مالک مستقیم ذخایر نفت و گاز است، اما در ایران این مالکیت نزد ملت قرار دارد. عرضه محدود همراه با شفافیت میتواند تجربه مشابهی را رقم بزند.
درسهایی از صندوقهای پالایش و دارایکم
واگذاری سهام پالایشی و بانکی نمونهای از جذب سرمایه بود، اما سهامداران نقشی در حاکمیت نداشتند. برای موفقیت عرضه سهام شرکت ملی نفت، باید مکانیزمی طراحی شود که مشارکت واقعی و سودآور ایجاد کند.
چالشها و الزامات موفقیت در واگذاری نفتی
- شفافیت واقعی در گزارشهای مالی و عملکرد نفتی.
- عرضه مرحلهای برای حفظ تعادل بازار سرمایه و سهام حوزه نفت.
- قیمتگذاری جذاب در اولین عرضه سهام شرکت ملی نفت.
- تضمین حفظ منافع ملی در حوزه نفت و گاز.
جمعبندی
اگر واگذاری سهام شرکت ملی نفت با رعایت اصول شفافیت، قیمتگذاری منصفانه و مشارکت گسترده انجام شود، میتواند نقطهعطفی در اقتصاد نفتی ایران و آغازگر دورهای جدید برای بهرهبرداری مولد از این داراییهای عظیم باشد.