نرخ دلار در ایران، تنها یک عدد در تابلو صرافیها نیست؛ بلکه متغیری کلیدی است که در سه دهه گذشته بارها جریان زندگی مردم، سیاستهای اقتصادی و وضعیت بازارها را دگرگون کرده است. کوچکترین تغییر در نرخ دلار میتواند موج گستردهای از اثرات بر معیشت، سرمایهگذاری و تورم ایجاد کند.
سالهای پس از جنگ؛ آغاز مسیر تغییرات
در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰، کشور در حال بازسازی پس از جنگ بود. تورم بالا، نیاز جدی به واردات و تلاش برای توسعه زیرساختها، نرخ دلار را به یکی از مهمترین شاخصهای اقتصادی بدل کرد. اگرچه در آن زمان تغییرات نرخ دلار کنترلپذیرتر بود، اولین نشانههای نوسان و بیثباتی ظاهر شد.
دهههای ۷۰ و ۸۰؛ فشار تحریمها و محدودیت ارز
با ورود به دهه ۷۰ و ۸۰، تحریمهای بینالمللی و محدودیت در منابع ارزی، نرخ دلار را بهشدت تحتتأثیر قرار داد. توافق برجام در نیمه دهه ۹۰ تا حدی آرامش به بازار ارز بخشید. در دوره نخست دولت روحانی، با مدیریت تیم اقتصادی، تورم مهار شد و نرخ دلار رشد ملایمی داشت. سپردهگذاری بانکی برای مردم جذابتر از سرمایهگذاری در بازارهای موازی بود و نقدینگی در بانکها انباشته شد.
نقطه عطف؛ انتخاب ترامپ و آغاز جهش نرخ دلار
دیماه ۱۳۹۵ با انتخاب ترامپ، ورق برگشت. نقدینگی بالا، سپردههای سنگین و تشدید فضای سیاسی باعث فعال شدن بازارهای خوابیده شد. نرخ دلار جهشی سریع پیدا کرد و از مرزهای قبلی عبور کرد.
رابطه نرخ دلار و بازار سرمایه
در سال ۱۳۹۶، افزایش نرخ دلار بلافاصله باعث رشد بورس نشد؛ این نشان میدهد که مردم ابتدا به ارز و طلا برای حفظ ارزش دارایی خود روی میآورند و تنها پس از ایجاد جذابیت در بازار سرمایه، نقدینگی به سمت بورس حرکت میکند.
رفتار نرخ دلار در دورههای ریاستجمهوری
دولتها معمولاً در دوره نخست کار خود توان بیشتری برای کنترل نرخ دلار دارند. اما در دوره دوم، با انباشت مشکلات اقتصادی، کاهش منابع ارزی و فشار تحریمها، روند جهش نرخ ارز شدیدتر میشود. این الگو در دوره دوم دولت روحانی پس از خروج آمریکا از برجام کاملاً مشهود بود.
وضعیت امروز؛ واکنش سریعتر بازار
در شرایط فعلی، همزمانی آغاز دولت جدید با دوره دوم ریاستجمهوری ترامپ موجب شد که سیاستهای خارجی آمریکا از ابتدا اثر سریع و شدیدی بر نرخ دلار بگذارد. اقدامات کوتاهمدتی مانند تزریق ارز یا سهمیهبندی ممکن است رشد لحظهای را مهار کند، اما تجربه نشان داده این روشها دوام ندارند.
اثرات گسترده تغییرات نرخ دلار
هر تغییر در نرخ دلار بر تمامی بخشهای اقتصادی، از مسکن و بورس تا واردات و قدرت خرید مردم، اثر مستقیم دارد. وقتی نقدینگی افزایش مییابد، تقاضا برای ارز بالا میرود و این چرخه به شتاب گرفتن رشد نرخ دلار کمک میکند.
جمعبندی
مسیر تغییرات نرخ دلار در ایران، مجموعهای از تجربیات اقتصادی، فشارهای داخلی و خارجی و تلاشهای گوناگون برای مدیریت بازار ارز را روایت میکند. از دوران بازسازی و تجربه برجام تا بحرانهای ارزی اخیر، این شاخص همچنان نقشی تعیینکننده در آینده اقتصادی و اجتماعی کشور دارد.