هنگامی‌که برای اولین بار سهام شرکتی در بورس یا فرابورس عرضه می‌شود به آن عرضه اولیه (IPO) می‌گویند.
عرضه اولیه سهام شرکت‌ها یکی از گزینه‌های جذاب برای سرمایهگذاران، به ویژه افراد تازه وارد در بورس به حساب می‌آید.
عرضه این سهام‌ها در روزها و ساعت‌هایی از قبل مشخص شده انجام می‌پذیرد و سرمایهگذاران می‌توانند برای خرید آن‌ها در ساعات مشخص شده اقدام به ثبت سفارش کنند.
سهم‌هایی که در عرضه‌های اولیه به فروش می‌رسند، در اکثر مواقع سودآور هستند؛ همین دلیل باعث شده که این عرضه‌ها طرفداران زیادی داشته باشند.
چگونه از عرضه اولیه مطلع شویم؟
افرادی که قصد خرید عرضه اولیه را دارند باید بدانند که حداقل دو روز پیش از انجام عرضه اولیه، اطلاعیه‌ای منتشر خواهد شد؛ در این اطلاعیه نه تنها تاریخ عرضه اولیه، بلکه دامنه قیمت و حداکثر سهم قابل خرید برای هر کد حقیقی و حقوقی مشخص می‌شود.
تفاوت عرضه اولیه با پذیره نویسی چیست؟
فعالین تازه وارد در بورس گاهی اوقات عرضه اولیه و پذیره‌نویسی را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. این در حالی است که این دو از جنبه‌های مختلف با یکدیگر تفاوت‌هایی نیز دارند:
تفاوت در کارکرد
نحوه کارکرد، اولین تفاوت عرضه اولیه و پذیره‌نویسی به حساب می‌آید. در واقع عرضه اولیه مخصوص شرکتی است که سال‌ها پیش فعالیت خود را شروع کرده و به تازگی تصمیم گرفته که بخشی از سهام خود را در اختیار عموم مردم قرار دهد. اما پذیره‌نویسی نوعی تعهد بوده که در این فرآیند اشخاص متعهد می‌شوند که پیش از ثبت و فعالیت شرکت، قسمتی از سرمایه اولیه را تامین کنند.
نحوه قیمت گذاری
دومین تفاوت عرضه اولیه و پذیره‌نویسی درباره چگونگی قیمت‌گذاری است. این امر بدان معناست که قبل از عرضه اولیه، برای سهام شرکت مذکور بازه قیمتی تعریف شده و تمامی سرمایهگذاران بایستی سفارشات خود را در این محدوده وارد کنند. ولی در فرآیند پذیره‌نویسی، قیمت هر سهم براساس قیمت اسمی مشخص شده و به ازای هر سهم 100 تومان پرداخت می‌شود.
بازه زمانی خرید
بازه زمانی خرید، سومین تفاوت عرضه اولیه و پذیره‌نویسی محسوب می‌شود؛ به طور معمول، برای خرید عرضه اولیه، یک بازه زمانی چند ساعته در یک روز مشخص در نظر گرفته شده که به اطلاع عموم خواهد رسید. اما فرآیند پذیره‌نویسی بدین شکل است که تا زمان اتمام همه اوراق مدنظر ادامه پیدا خواهد کرد؛ اغلب یک مهلت 30 روزه برای آن در نظر گرفته می‌شود که برخی مواقع این مهلت تا 60 روز هم قابلیت تمدید را دارد. در صورتی‌که تمام این اوراق به فروش نرسد، طبق توافق، کارگزاران و یا سایر نهادهای مالی موظف هستند که باقیمانده اوراق را خریداری کنند.
زمان معامله
زمان انجام معامله یک تفاوت دیگر عرضه اولیه و پذیره‌نویسی نیز است؛ در واقع یک روز بعد از عرضه اولیه، سهام شرکت مذکور با محدودیت دامنه نوسان (در برخی از تابلوهای بورس و فرابورس، میزان دامنه نوسان متفاوت است)، قابل معامله هستند. اما در پذیره‌نویسی، با تکمیل فرآیندهای مربوط به ثبت شرکت، نماد مذکور بازگشایی شده و پس از آن، سهام شرکت قابل معامله خواهد بود. البته باید در نظر داشته باشید که مراحل ثبت فرآیند پذیره‌نویسی ممکن است هفته‌ها و ماه‌ها طول بکشد.
آیا عرضه اولیه سود دارد؟
اغلب موارد عرضه اولیه سودآور است؛ چرا که تعداد سهم‌ها محدود بوده و خریداران بسیاری تمایل دارند در کسب‌وکار شرکت‌های جدید سهیم شوند. زمانی‌که صف خرید برای سهام شرکت‌ها تشکیل شود قیمت‌ها بالا می‌رود. در بیشتر مواقع سرمایهگذاران در بازه‌ای کوتاه از یک سهم بین ۲۰ تا ۳۰ درصد سود می‌گیرند. قیمت خرید بیشتر عرضه‌های اولیه رقم کمی است؛ از آنجایی‌که محدودیتی برای خرید تعداد سهام در عرضه اولیه وجود دارد، حتی اگر ۵۰ درصد هم سود اولیه آن‌ها باشد و این سود را نصیب صاحبان سهام کنند، مبلغ بسیار کمی به صاحبان سهام خواهد رسید.
آیا عرضه اولیه ضرر هم دارد؟
با وجود اینکه در بیشتر موارد، اولین عرضه برای سرمایهگذاران سودآور است، اما گاهی هم خرید سهم در عرضه اولیه می‌تواند به ضرر افراد تمام شود. بازار بورس شاهد چندین نمونه از عرضه‌های اولیه بوده که بعد از عرضه، نه تنها رشد زیادی نکردند، بلکه دچار افت قیمت به دلایل گوناگون هم شده‌اند.
بهترین روش برای خرید عرضه اولیه
اغلب خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ (Book Building) یا ثبت سفارش صورت می‌پذیرد. در گذشته افرادی که می‌خواستند در عرضه اولیه شرکت کنند، می‌بایست در یک زمان مشخص مثلا ساعت 10 صبح سفارش خود را در سامانه معاملاتی وارد می‌کردند. یکی از مشکلاتی که این روش داشت این بود که به برخی افراد سهام نمی‌رسید.
عرضه اولیه به روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ بدین شکل است که افراد در یک بازه تعیین شده، مثلا 10 صبح تا 1 ظهر، می‌توانند سفارش خود را در سیستم ثبت کنند. چنین سفارشی بر اساس سقف قیمت و بیشترین تعداد سهام است. در آخر، با توجه به تعداد سهامی که شرکت عرضه کرده و تعداد افرادی که سفارش خرید خود را ثبت کرده‌اند، به هر نفر تعدادی سهم تعلق می‌گیرد.
آموزش خرید عرضه اولیه
افراد برای خرید عرضه اولیه سهام باید چندین مرحله را طی کنند. با دانستن صفر تا صد فرآیند خرید عرضه اولیه، هم احتمال خطا کم‌تر است و هم با دقت بیشتری پروسه سرمایه‌گذاری را طی خواهید کرد:
· ثبت‌نام در سامانه سجام برای احراز هویت و دریافت کد بورسی
· دریافت کد بورسی و معاملاتی و ثبت‌نام آنلاین در سامانه یکی از کارگزاری‌های معتبر، یا مراجعه حضوری به شعب آن‌ها ( با کد معاملاتی، سهام مورد نظر را در بازار بورس اوراق بهادار، خرید و فروش کنید)
· کسب دانش کافی برای زمان عرضه اولیه بورس
· تحلیل ابتدایی هر سهم (استفاده از هوش مالی افراد مجرب)
· ثبت سفارش سیستمی عرضه اولیه سهام ( شارژ کردن حساب کارگزاری به مقدار کافی و ثبت سفارش در سیستم در روزی که عرضه اولیه بورس انجام می‌شود)
تفاوت عرضه اولیه بورس و فرابورس
افرادی که این سوال دارند که آیا عرضه اولیه سهام در بورس با عرضه اولیه در فرابورس تفاوت دارد؟ در پاسخ باید گفت که سرمایه‌گذاری به روش عرضه اولیه در هر دو بازار یک شکل است و تفاوتی ندارد؛ تنها تفاوت عرضه اولیه بازار بورس و فرابورس، در شرکت‌های ناشر سهام است.
همچنین بخوانید: تفاوت بورس و فرابورس
شرکت‌هایی که سهام خود را برای نخستین بار در بورس عرضه می‌کنند مورد پذیرش این بازار قرار گرفته‌اند. ضوابط و چارچوب‌های بورس برای پذیرش شرکت‌ها موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاری در سهام بازار بورس ریسک کمتری نسبت به فرابورس داشته باشد. شرکت‌هایی که برای بار اول به عرضه سهام خود در فرابورس می‌پردازند شرایط پذیرش در بورس را نداشته و سرمایه‌گذاری در آن‌ها ریسک بیشتری دارد.
استقبال سرمایه گذاران از عرضه اولیه
طی سال‌های اخیر، عرضه اولیه به دلیل سودآوری خوبی که در کوتاه‌مدت داشته، مورد استقبال سرمایهگذاران و به ویژه تازه واردان بازار سرمایه قرار گرفته است؛ چرا که نیاز به تحلیل‌های خاص نیست. علت اصلی استقبال سهامداران از عرضه اولیه، پایین‌تر بودن قیمت سهم در زمان عرضه نسبت به ارزش ذاتی آن است. عرضه اولیه اغلب به صورت ماهی یک‌بار اتفاق می‌افتد؛ با این‌حال، ممکن است هیچ شرکتی حتی تا ۳ یا چهار ماه نیز وارد بازار بورس نشود و عرضه اولیه‌ای پیش رو نباشد.
