در سالهای اخیر هرگاه دولتها به دنبال اصلاح در قیمت حاملهای انرژی بودهاند، به جای افزایش یکباره نرخها، از پلکانیکردن مصرف استفاده کردهاند؛ همان روشی که در برق و گاز اجرا شد و باعث شد هزینهی مشترکان پرمصرف بهمراتب بالاتر از مصرفکنندگان عادی باشد. اکنون شواهد نشان میدهد همین الگو قرار است بهطور رسمی وارد حوزه بنزین شود.
بر اساس جزئیات منتشرشده از طرح جدید، ساختار قیمتگذاری احتمالی به این شکل تعریف شده است:
- ۶۰ لیتر بنزین با نرخ ۱۵۰۰ تومان (سهمیه یارانهای پایه)
- ۱۰۰ لیتر بنزین با نرخ ۳۰۰۰ تومان (سهمیه دوم)
- مصرف مازاد با نرخ ۱۵۰۰۰ تومان (قیمت آزاد)
این الگوی سهنرخی، همان نرخ سوم بنزین است که از حدود یکسالونیم پیش در محافل کارشناسی و دولتی مطرح بود. اجرای آن میتواند به تدریج یارانه پنهان سوخت را هدفمندتر کند، بدون آنکه فشار مستقیم بر دهکهای کممصرف وارد شود.
اما چرا دولت اکنون به این سمت میرود؟ طبق برآوردها، یارانه بنزین به سقف خود رسیده و در ماههای اخیر بخشی از منابع ارزی کشور صرف واردات سوخت شده است. این وضعیت پایدار نیست و دولت برای کنترل کسری انرژی و هزینه ارزی چارهای جز اصلاح نظام قیمتگذاری ندارد.
به نظر میرسد در صورت اجرای این طرح، مصرفکنندگان پرمصرف اصلیترین گروه هدف اصلاح خواهند بود. در مقابل، دهکهای پایین که عمدتاً مصرف ماهانهشان زیر ۱۰۰ لیتر است، تأثیر چندانی از آن نخواهند گرفت. در عین حال، اگر الگو با بازتوزیع شفاف درآمد اضافی همراه شود، میتواند به کاهش قاچاق سوخت و ساماندهی بازار داخلی کمک کند.
در مجموع، سیاست جدید دولت درباره قیمت بنزین را میتوان گامی محتاطانه اما ضروری دانست؛ اقدامی که گرچه در کوتاهمدت نگرانیهایی درباره افزایش هزینه حملونقل ایجاد میکند، در بلندمدت میتواند به اصلاح ساختار یارانهها و کاهش فشار بودجهای دولت بینجامد.